Υφάσματα.Το μετάξι

Η ιστορία του πολιτισμού είναι συνυφασμένη με το ύφασμα και το ένδυμα. Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια  που και πότε ξεκίνησε  για πρώτη φορά η τεχνική του υφαντού. Τα στοιχεία είναι λιγοστά.  Παλαιότερες ανασκαφές όριζαν ως κοιτίδα  της υφαντουργίας την Αίγυπτο. Τη θέση αυτή πήρε αργότερα η Μεσοποταμία, ενώ νεώτερες ανασκαφές τη μεταφέρουν στη Νότια Σιβηρία. Όπως και αν έχει, από τότε που ο άνθρωπος αντικατέστησε την προβιά του ζώου μ’ ένα κομμάτι πρωτόγονου υφαντού, επιλέγει τις υφαντικές ύλες σύμφωνα με τις γεωγραφικές και κλιματολογικές συνθήκες του περιβάλλοντός του, σε συνάρτηση πάντα με την κατάκτηση της τεχνικής του υφαντού. Από τότε, ο  πρωταρχικός σκοπός του ενδύματος  που ήταν να προστατεύει τον άνθρωπο από τις καιρικές συνθήκες, συνδέθηκε άμεσα με το άτομο και  έγινε δείκτης της κοινωνικής του ταυτότητας. Το "ένδυμα" αποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών για την ταυτότητα των ατόμων, καθώς μπορεί να δώσει στοιχεία ιστορικά, οικονομικά, ψυχολογικά, και γεωγραφικά.

Χειροποίητο εργόχειρο από κουκούλια και βελούδο.Εικόνα

Οι υφάνσιμες ύλες διαχωρίζονται σε φυσικές και τεχνητές. Από αυτές παίρνουμε λεπτές ίνες, κατάλληλες για την κατασκευή των  υφασμάτων και νημάτων. Οι κυριότερες από αυτές είναι :
Φυσικές Υφάνσιμες Ύλες
* Φυτικές (βαμβάκι, λινό, κάνναβη, ραμί, κλπ.)
* Ζωϊκές (μετάξι, μαλλί, κασμίρ, καμηλό, μοχαίρ, κλπ.)
* Ανόργανες (αμίαντος)
Τεχνητές Υφάνσιμες Ύλες
* Φυσικά Πολυμερή (ραιγιόν, καουτσούκ, μερινόβα κλπ.)
Τι είναι το Μετάξι
Το μετάξι είναι μείγμα δύο πρωτεϊνών. Η μία από αυτές ονομάζεται φιβροΐνη, αποτελεί το 75% της ίνας και βρίσκεται στο κέντρο της. Η άλλη ονομάζεται σερικίνη ή μεταξόκολλα, αποτελεί το 25% και περιβάλλει την φιβροΐνη. H φυσική ίνα στο μικροσκόπιο φαίνεται ανώμαλη και τραχεία στην επιφάνεια.
Μετά την απομάκρυνση της σερικίνης, η ίνα φαίνεται λεία σαν διαφανής ράβδος και η διατομή της δεν είναι ομοιόμορφη σε όλο της το μήκος.

Κουκούλια και εργόχειρα

Ιδιότητες Μεταξιού
Το μετάξι είναι ένα απόλυτα φυσικό προϊόν που παράγεται από ένα ζωικό οργανισμό, χωρίς κανένα  χημικό.
Απαλότητα:τα παράλληλα στρώματα πρωτεΐνης στην ίνα του μεταξιού το κάνουν πολύ απαλό, έτσι ώστε όχι μόνο δεν ερεθίζει το δέρμα, αλλά  είναι και πολύ ευχάριστο στην αφή.
Απορροφικότητα  και μόνωση :το μετάξι παραμένει στεγνό ακόμα και αν έχει απορροφήσει το 30% του βάρους του σε νερό, γι’ αυτό και έχει πολύ καλή συμπεριφορά στον ανθρώπινο ιδρώτα.
Αντιαλλεργικό: Οι γιατροί συστήνουν  τα μεταξωτά ρούχα και  σεντόνια κλπ. σε όσους έχουν δερματολογικά ή αλλεργικά προβλήματα.

Πώς γίνεται το Μετάξι
 Η κατεργασία μέχρι να έχουμε το τελικό μεταξωτό ύφασμα  περνά από  πολλά στάδια: τη σηροτροφία, την αναπήνιση και την κλώση, τη βαφή, το φινίρισμα.
Εκκόλαψη
Ο μεταξοσκώληκας είναι ένα μεταξογόνο έντομο  που ανήκει στην τάξη των λεπιδοπτέρων και στην οικογένεια των βομβυκιδών.
Τα βασικά στάδια του βιολογικού του κύκλου είναι:
1. Αυγό ή μεταξόσπορος ή κουκούλοσπορος
2. Κάμπια ή μεταξοσκώληκας (προνύμφη)
3. Χρυσαλλίδα ή μούμια (νύμφη)
4. Πεταλούδα ή ψυχή (ακμαίο)
Οι πρωτόγονες φυλές είχαν πολύ περιορισμένη απόδοση. Δημιουργήθηκαν λοιπόν νέες φυλές για καλύτερη απόδοση.

Εκκόλαψη
Η θηλυκιά γεννά 300 έως 600 αυγά τα οποία τοποθετούνται σε ειδικά πλαίσια μέσα σε κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους. Κάτω από τις απαραίτητες συνθήκες θερμοκρασίας, φωτισμού, αερισμού και σχετικής υγρασίας, που ελέγχονται σχολαστικά, γίνεται η επώαση.
Eκτροφή
 Η εκτροφή του μεταξοσκώληκα (σηροτροφία) γίνεται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους ή σε χώρους που έχουν κατασκευαστεί για άλλο σκοπό και προορισμό (δωμάτια οικίας, αποθήκες). Οι
χώροι αυτοί πριν την εκτροφή πρέπει να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται σχολαστικά.
Ο χώρος που απαιτείται για ένα κουτί μεταξόσπορου (20.000 αυγά) είναι περίπου 30 τετραγωνικά μέτρα. Ο μεταξοσκώληκας εκτρέφεται σε περιβάλλον με θερμοκρασία 22 έως 25 βαθμούς
Κελσίου, υγρασία 85% περίπου, καλό αερισμό και λίγο φωτισμό.
Μοναδική τροφή για τον μεταξοσκώληκα είναι τα μορεόφυλλα.
Αυτά περιέχουν όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά καθώς και το νερό που χρειάζονται οι μεταξοσκώληκες. Από την στιγμή που θα εκκολαφθούν και μέχρι να πλέξουν το κουκούλι, περνούν από ορισμένα στάδια έντονης δραστηριότητας, που λέγονται ηλικίες. Από ηλικία σε ηλικία μεσολαβεί ένα χρονικό διάστημα τέλειας αδράνειας του μεταξοσκώληκα που λέγεται ύπνος. Όλη η διάρκεια της εκτροφής περιλαμβάνει 5 ηλικίες και 4 ύπνους.

Πρώτη ηλικία: Την στιγμή που εκκολάπτονται οι μεταξοσκώληκες, έχουν μήκος 2,5 έως 3 χιλιοστά.
Η διατροφή γίνεται με λεπτοκομμένα μορεόφυλλα που τους δίνονται 7 έως 8 φορές την μέρα. Αυτό συνεχίζεται επί 4,5 μέρες περίπου, στο τέλος των οποίων τα σκουλήκια έχουν μήκος 7 χιλιοστά περίπου. Στην συνέχεια αρχίζει ο πρώτος ύπνος που διαρκεί 24 ώρες και κατά την διάρκεια του οποίου οι μεταξοσκώληκες δεν τρώνε, ηρεμούν, κοιμούνται και αλλάζουν πουκάμισο, γίνεται η αποδερμάτωση ή έκδυση τους.
Δεύτερη ηλικία: Μεταφέρονται σε καινούριο χώρο κρεβατιών.
Συνεχίζεται η διατροφή με λεπτοκομμένα φύλλα μέχρι να συμπληρωθούν 4 ημέρες. Αρχίζει ο δεύτερος ύπνος που διαρκεί 24 ώρες και γίνεται η δεύτερη αποδερμάτωση. Στο τέλος της δεύτερης ηλικίας, το μήκος των σκουληκιών είναι 15 χιλιοστά.
Τρίτη ηλικία: Καινούρια αραίωση και άλλαγμα στρωμνής. Το τάισμα γίνεται με ολόκληρα φύλλα, το μήκος των σκουληκιών είναι 28 χιλιοστά. Η διάρκεια της ηλικίας είναι 4,5 μέρες και του τρίτου ύπνου 24 ώρες.
Τέταρτη ηλικία ή μικρό πατιρντί: Νέα αραίωση και αλλαγή στρωμνής. Διάρκεια 5,5 ημέρες. Δίνονται 3 γεύματα την μέρα. Στο τέλος της ηλικίας έχουν μήκος 40 έως 45 χιλιοστά. Διάρκεια τέταρτου ύπνου 36 ώρες.
Πέμπτη ηλικία η πατιρντί: Διαρκεί 8 έως 9 ημέρες. Τα μορεόφυλλα τους δίνονται ολόκληρα βλαστάρια ή και κομμάτια βέργας. Στο τέλος την ηλικίας έχουν μήκος 8,5 χιλιοστά.

Kλάδωμα – Ξεκλάδωμα

Κουκούλια

 Κλάδωμα: κλάδωμα είναι το στάδιο που τα σκουλήκια θα πλέξουν το κουκούλι. Την 8η ημέρα της 5ης ηλικίας οι μεταξοσκώληκες παύουν να τρώνε, γίνονται διαφανείς, μικραίνουν, κινούνται συνέχεια, ανεβαίνουν στα ψηλότερα σημεία της στρωμνής και διαγράφουν με το κεφάλι τους ομόκεντρους κυλίνδρους, βγάζοντας νήματα από το στόμα τους που προσπαθούν κάπου να τα στεριώσουν.
Τα κουκούλια τότε θέλουν κλάδωμα. Κλαδιά είναι τα υλικά πάνω στα οποία αναρριχώνται οι μεταξοσκώληκες για να πλέξουν το κουκούλι.
Μέχρι τώρα χρησιμοποιούνται  κυρίως τα φυσικά κλαδιά που κόβονται από τα

διάφορα δέντρα, βελανιδιές, πουρνάρια, πεύκο κλπ. Υπάρχει και το τεχνητό υλικό κλαδώματος, πλαστικές ύλες που άρχισε να χρησιμοποιείται τελευταία.
Σε 2 με 3 ημέρες το τύλιγμα της φούσκας έχει γενικευτεί. Το κουβάρι, φούσκα, από μεταξωτή κλωστή μήκος 2.000 περίπου μέτρων έχει ολοκληρωθεί. Οι μεταξοσκώληκες εξαφανίζονται μέσα στο βομβύκιο τους, και σε 3 ημέρες θα μεταμορφωθούν μέσα σε αυτό σε χρυσαλλίδα. Σε 8 έως 10 ημέρες αφότου ανέβηκαν στο κλαδί η φούσκα είναι σφικτή, έτοιμη για το ξεκλάδωμα, τον τρύγο. Θερμοκρασία θαλάμου κατά το κλάδωμα 24 βαθμοί Κελσίου.
Ξεκλάδωμα:το ξεκλάδωμα είναι μια εργασία που έχει σαν σκοπό την συγκομιδή των κουκουλιών πάνω από τα κλαδιά. Τα κουκούλια διακρίνονται σε 4 κατηγορίες. Κανονικά, διπλά , ανώμαλα, λερωμένα.

Αναπίνηση

 Αναπίνιση είναι η διαδικασία κατά την οποία ξετυλίγεται η κλωστή από το κουκούλι και τυλίγεται σε ανέμες. Τα κουκούλια τοποθετούνται σε ειδικές μικρές λεκάνες με ζεστό νερό 50 έως 60 βαθμούς Κελσίου για να διαλυθεί η μεταξόκολλα και να ξετυλιχθεί ευκολότερα η ίνα.
Ύφανση
 Το μεταξωτό νήμα γίνεται ύφασμα στο υφαντουργείο, αφού περάσει μια σειρά από διαδικασίες:
Στο καλάμισμα το μετάξι ξετυλίγεται από τις θηλές και μαζεύεται σε μασούρια. Ακολουθεί το ξαναμασούριασμα, διαδικασία κατά την οποία το νήμα περνώντας από μια λεπτή σχισμή, καθαρίζεται
από τους κόμβους και τα εξογκώματα, και ξανατυλίγεται σε μασούρια. Το νήμα πλέον έχει φτάσει στην επόμενη φάση που είναι  το ζευγάρωμα και το στρίψιμο. Με το ζευγάρωμα συνενώνονται 2 ή
περισσότερα νήματα, στρίβονται και δημιουργείται έτσι μια πολύ ανθεκτική κλωστή. Η κλωστή αυτή μαζεύεται σε καρούλια και είναι έτοιμη να χρησιμοποιηθεί για την ύφανση.

Χειροκίνητη ξύλινη διάστρα που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή μεταξωτών στημονιών έτσι ώστε να χρησιμοποιηθούν σε ξύλινους χειροκίνητους αργαλειούς για την παραγωγή
μεταξωτών υφασμάτων.Κατασκευασμένος από άγνωστους μάστορες στην Ελλάδα, μάλλον το 1967 περίπου.Αγοράστηκε από τους Αδελφούς Τσιακίρη το 1971. 
Το διάσιμο αποτελεί την σημαντικότερη διαδικασία πριν την ύφανση και σημαίνει την τακτοποίηση του νήματος που βρίσκεται σε καρούλια, για να αποτελέσει το στημόνι ενός υφαντού.
Το μύτωμα είναι το πέρασμα του διασιδιού στα μυτάρια κι από εκεί στο χτένι, για να δεθεί στην συνέχεια στο μπροστινό αντί του αργαλειού όπου τυλίγεται το έτοιμο πανί.
Η ύφανση είναι η διαδικασία με την οποία το νήμα πλέκεται σε ύφασμα. Για όλα τα είδη των υφασμάτων υπάρχει ένας τύπος αργαλειού, ο οριζόντιος ή καθιστός όπως λέγεται. Οι αργαλειοί
μπορεί να είναι ξύλινοι, χειροκίνητοι στην παραδοσιακή οικοτεχνία, ή αυτόματοι ηλεκτροκίνητοι στην βιοτεχνία και βιομηχανία.

Άλλο ένα παραδοσιακό έργο με κουκούλια και άλλες τεχνικές

Βαφή:η επεξεργασία του υφάσματος γίνεται με διάφορες διαδικασίες.
Οι διαδικασίες αυτές γίνονται είτε στο μεταξωτό νήμα είτε στο μεταξωτό ύφασμα και περιλαμβάνουν τα εξής στάδια: αποκολλάρισμα, πλύσιμο, λεύκανση, βάψιμο και φινίρισμα. Τα διάφορα στάδια και η τεχνική που εφαρμόζεται κατά την επεξεργασία ποικίλουν ανάλογα με την κατάσταση στην οποία
βρίσκεται το μετάξι, σε νήμα ή σε ύφασμα.Το αποκολλάρισμα είναι η διαδικασία αφαίρεσης ή ελάττωσης της φυσικής κόλας που έχει η μεταξωτή κλωστή. Το στριμμένο νήμα ή το μεταξωτό ύφασμα πρέπει να βραστεί καλά σε καυτό νερό, σαπούνι και σόδα για να φύγει η κόλα του. Η διαδικασία αυτή μπορεί να επαναληφτεί 2 και 3 φορές μέχρι το μετάξι να αποκολλαριστεί τελείως και να αποκτήσει την ελαστικότητα που πρέπει. Αν θέλουμε να διατηρήσουνε το φυσικό του χρώμα,
ακολουθεί η διαδικασία της λεύκανσης. Το βάψιμο των μεταξωτών, γίνεται με 2 διαφορετικούς τρόπους. Σε θηλιές όταν γίνεται σε νήμα στριμμένο και σε έτοιμο μεταξωτό ύφασμα. Το βάψιμο του μεταξιού σε θηλιές γίνεται όταν το νήμα προορίζεται για την κατασκευή λεπτών υφασμάτων.
Τυποβαφή: στο τυποβαφείο γίνεται με τη μέθοδο της μεταξοτυπίας το τύπωμα του σχεδίου που θέλουμε πάνω στο ύφασμα, που έχει ήδη βαφεί στο χρώμα του φόντου.
Φινίρισμα: Με το φινίρισμα σταθεροποιούνται τόσο τα χρώματα, όσο και οι διαστάσεις του υφάσματος, ώστε να μην έχουμε μάζεμα ή ξεχείλωμα κατά την πλύση κλπ.

Σκουλαρίκια από κουκούλι.

Πώς ξεχωρίζουμε το Μετάξι
 Δύο εύκολοι τρόποι  για να διακρίνουμε το μετάξι είναι:
1. Καίμε ένα μικρό κομμάτι μεταξωτού υφάσματος οπότε  αν βγαίνει δυσάρεστη οσμή σα να καίγεται τρίχα και σχηματίζεται μια σφαιρική μπαλίτσα στάχτης που εύκολα σπάει σε σκόνη, σημαίνει πως είναι αυθεντικό.
2. Ένα κομμάτι  του υφάσματος  τοποθετείται σε θερμό διάλυμα καυστικής σόδας ή ποτάσας, όπου αν είναι μεταξωτό, διαλύεται.

Σουφλί

Στην Ελλάδα η σηροτροφία γινόταν σε πολλά μέρη,αλλά η μεγαλύτερη παραγωγή προερχόταν από το Σουφλί. Κατά την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (18ος ) το Σουφλί αποτελούσε ισχυρό οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό κέντρο που απλωνόταν  μέχρι και την ανατολική όχθη του ποταμού Έβρου με πληθυσμό  περίπου 60.000 ατόμων. Η ραγδαία ανάπτυξη  της περιοχής στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στη σηροτροφία, που υπήρξε ο οικονομικός ζωοδότης  της περιοχής για πολλές δεκαετίες. Τότε ιδρύθηκαν και τα εργοστάσια επεξεργασίας μετάξης των Αζαρία και Πάπο (1908), των Τζίβρε (1920) που ήταν και η μεγαλύτερη μονάδα της περιοχής, και του Π. Χατζησάββα.
Αργότερα, δημιουργήθηκαν το εργοστάσιο Τσιακίρη (το 1954) που λειτουργεί έως σήμερα, και το κρατικό εργοστάσιο (1967).  Μετά τον πόλεμο του 1922-23 η Ανατολική Θράκη και η Ρωμυλία
πέρασαν στην κυριότητα του νεοσύστατου  τουρκικού κράτους. Έτσι, το Σουφλί έχασε το μεγαλύτερο μέρος της πεδιάδας των 70.000 στρεμμάτων, που ήταν απέραντα μορεολίβαδα, και αποκλειστική τροφή του μεταξοσκώληκα. Αλλά η σηροτροφία και το εμπόριο μεταξιού περιήλθαν στο ελληνικό, νομικό και φορολογικό καθεστώς. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη σταδιακή μείωση της παραγωγής και των εξαγωγών, και ανέκοψε οριστικά  την  ανοδική πορεία της σηροτροφίας.
 Τα  4 εργοστάσια αναπίνησης καθώς και οι πολλές οικοτεχνίες παραγωγής μεταξιού έπαψαν να λειτουργούν. Το 1993, η παραγωγή κουκουλιών ανερχόταν σε 5.000 κιλά από 800.000 κιλά που ήταν το 1908. Σήμερα, λειτουργούν 5 βιοτεχνίες ύφανσης και παραγωγής μεταξωτών ειδών καθώς και καταστήματα που εμπορεύονται  μεταξωτά είδη.

Στο Μουσείο Τέχνης Μεταξιού.

Ο Οίκος  Τσιακίρη που  εδώ και 60 χρόνια  δραστηριοποιείται στην παραγωγή και
επεξεργασία μετάξης στο Σουφλί, δημιούργησε με πολύ αγάπη το Μουσείο Τέχνης Μεταξιού.
 Στον χώρο του φιλοξενεί κάποια από τα πιο σπάνια μηχανήματα που χρησιμοποιούσαν κάποτε στην επεξεργασία και  την δημιουργία του υφάσματος καθώς και πολλά έργα τέχνης.
 Μουσείο Τέχνης Μεταξιού, Βασιλέως Γεωργίου 199
Τηλ.: 25540 22371.
 Πληροφορίες:e-mail: info@silkmuseum.gr, ιστοσελίδα: www.silkmuseum.gr ,www.facebook.com/group.php?gid=59958516689.
 Xειμερινό ωράριο λειτουργίας: 10.00 π.μ. έως 08.00 μ.μ., θερινό ωράριο
λειτουργίας: 9.30 π.μ. έως 9.30 μ.μ..Είσοδος δωρεάν.

Εικόνες και πηγές
 Βομβύκια μεταξοσκώληκα που έχουν βράσει :artofsilkmuseum.gr
http://www.artofsilkmuseum.gr/?page_id=592#go_page_now
Τα εκθέματα από τη Μικρά Ασία από εδώ:http://www.delfini1922.gr/mouseio.php
Παραδοσιακά έργα με κουκούλια :http://hatzikos.blogspot.com/