Σήμερα θα κάνουμε μια σύντομη βόλτα στα παραδοσιακά νυφικά φορέματα που συνηθίζονταν στην πατρίδα μας στις αρχές του αιώνα, πριν τη μαζική τους παραγωγή.
Η μεγάλη ποικιλία, και η ομορφιά των παραδοσιακών ενδυμασιών προκαλεί κατάπληξη, αλλά ταυτόχρονα και δυσκολία σε όποιον αποφασίσει να ασχοληθεί περισσότερο με τη μελέτη τους.
Η επιθυμία να ξαναδώ κάποιες απ'αυτές τις φορεσιές φούντωσε μέσα μου μετά τη μεγάλη βόλτα που έκανα στους "μοντέρνους οίκους νυφικών", όπου η ομοιομορφία των βιομηχανοποιημένων υφασμάτων και σχεδίων και το υψηλό κόστος μερικών απ'αυτών, με απογοήτευσε.
Θέλησα να ανατρέξω στα "έργα τέχνης" που έχουν δει τα μάτια μου κάνοντας συγκρίσεις και υπολογίζοντας το κοστολόγιο που θα είχε κάποιο αντίστοιχο χειροποίητο κομμάτι σήμερα.
Ναι το μυαλό μου ακροβατεί συχνά σε εικόνες με νύφες που δεν θα φορούν ακριβώς αντίγραφα εθνικών στολών, αλλά τα φορέματά τους θα έχουν πολλά παραδοσιακά κεντητά μοτίβα, ή η βάση τους θα έχει φτιαχτεί στον αργαλειό.
Όπως γρήγορα καταλαβαίνει όποιος με γνωρίζει, η "παράδοση" κρατάει μέσα μου ένα μεγάλο χώρο, που αποτελείται από σκοπούς, χορούς, κεντήματα και τέχνες ξεχασμένες. Όλα αυτά υπήρξαν κάποτε μέρος της ζωής όλων μας, και της δικής μου*.
Οι γυναίκες παλιότερα έτρεφαν κουκούλια και έφτιαχναν μόνες τους τις μεταξωτές κλωστές για τα κεντήματα της φορεσιάς. Τα ίδιο γινόταν και με τα μαλλιά,όπου τα έγνεθαν και τα έβαφαν σε διάφορα χρώματα. Με αυτά έραβαν από την αρχή και στόλιζαν με κεντήματα προσεκτικά τη φορεσιά τους, όπως μόνες ετοίμαζαν και την προίκα τους( με μαξιλάρια, σεντόνια, κιλίμια, κτλ.,όλ'αυτά που σήμερα αποκαλούμε λευκά είδη)
Κλαδιά και ρόδια, πουλιά, ρόμβοι, μαίανδροι και ένα σωρό άλλα σχέδια,όλα σύμβολα της ευκαρπίας και της τάξης στη ζωή στόλιζαν τα ρούχα που θα φορούσαν οι γυναίκες στις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής τους.
-Οι γυναικείες φορεσιές μοιάζει να έχουν φτιαχτεί για να εντυπωσιάσουν, παρά για να αναδείξουν την ομορφιά του σώματος. Αντίθετα με την ανδρική ενδυμασία η οποία παρουσιάζεται ως ένα ενιαίο κοινό ένδυμα, η γυναικεία ενδυμασία παρουσιάζει μεγάλες διαφοροποιήσεις μέσα στο χώρο.
Τα ανδρικά υφαντά διακοσμούνταν μόνο στις άκρες, ενώ τα γυναικεία είχαν ένα ολοκληρωμένο
διακοσμητικό θέμα.
-Τα γυναικεία ρούχα λειτουργούσαν σαν κώδικας και δήλωναν την κοινωνική της θέση. Αυτό αποτυπωνόταν με διακριτά κεντήματα ή εξαρτήματα στις φορεσιές που εκτός από την κοινωνική θέση, δήλωναν και τη θέση της γυναίκας στον κύκλο του χρόνου (αρραβώνας, γάμος, θάνατος).
-Οι ελεύθερες γυναίκες φορούσαν ρούχα με ζωηρά χρώματα και πλούσια κεντίδια. Οι στολισμένες κορδέλες ήταν μόνο για τις ελεύθερες και τις νιόπαντρες, τα κόκκινα «σαλένια» ή «μπουχασένια» μόνο για τις νύφες, που θα τα φορούσαν μέχρι και 40 ημέρες μετά το γάμο.
Ο κεφαλόδεσμος ήταν σεμνός για τις ηλικιωμένες,και λουλουδιασμένος ή κεντημένος για τις ελεύθερες.
Όπως κάθε έκφραση λαϊκής δημιουργίας, έτσι και οι παραδοσιακές φορεσιές κατέληξαν σε συγκεκριμένες μορφές , μέσα από μια μακραίωνη διαδρομή αλληλοεπιδράσεων και εξελίξεων, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ιδιαίτερα, κατά τη βυζαντινή περίοδο, η εξέλιξη της ενδυμασίας ήταν επαναστατική, όχι μόνο λόγω της χρήσης πολύτιμων υφασμάτων, χρυσοκέντητων και ασημοκέντητων σχεδίων και βαρύτιμων κοσμημάτων, αλλά και λόγω της στερεότητας και κομψότητας των κατασκευών.
Ονομάζεται χρυσή φορεσιά και διαφέρει από τις άλλες της Θεσσαλίας. Η επικοινωνία των κατοίκων με τα νησιά, κυρίως με τις Β. Σποράδες, δίνει στην ενδυμασία του Τρίκερι στοιχεία σκυριανής φορεσιάς. Έχει δύο λευκά πουκάμισα και ως δεκατρία μισοφόρια!!! Το καλό εξωτερικό πουκάμισο είναι από λινό ή μεταξωτό ύφασμα σε διάφορα χρώματα κεντημένο με χρυσά ή πολύχρωμα κεντήματα. Το φουστάνι είναι πολύπτυχο, αμάνικο και κοντό με στολισμένο συχνά τον ποδόγυρο. Τη μέση σφίγγει μία χρυσοκέντητη φαρδιά ζώνη στην οποία στερεώνεται ένα λευκό μαντήλι. Τα σημάδια όπως ονομάζονται τα εξαρτήματα αυτά, αποτελούν δώρο του γαμπρού και υποδηλώνουν την κοινωνική του θέση.
Η μεγάλη ποικιλία, και η ομορφιά των παραδοσιακών ενδυμασιών προκαλεί κατάπληξη, αλλά ταυτόχρονα και δυσκολία σε όποιον αποφασίσει να ασχοληθεί περισσότερο με τη μελέτη τους.
Η επιθυμία να ξαναδώ κάποιες απ'αυτές τις φορεσιές φούντωσε μέσα μου μετά τη μεγάλη βόλτα που έκανα στους "μοντέρνους οίκους νυφικών", όπου η ομοιομορφία των βιομηχανοποιημένων υφασμάτων και σχεδίων και το υψηλό κόστος μερικών απ'αυτών, με απογοήτευσε.
Θέλησα να ανατρέξω στα "έργα τέχνης" που έχουν δει τα μάτια μου κάνοντας συγκρίσεις και υπολογίζοντας το κοστολόγιο που θα είχε κάποιο αντίστοιχο χειροποίητο κομμάτι σήμερα.
Ναι το μυαλό μου ακροβατεί συχνά σε εικόνες με νύφες που δεν θα φορούν ακριβώς αντίγραφα εθνικών στολών, αλλά τα φορέματά τους θα έχουν πολλά παραδοσιακά κεντητά μοτίβα, ή η βάση τους θα έχει φτιαχτεί στον αργαλειό.
Όπως γρήγορα καταλαβαίνει όποιος με γνωρίζει, η "παράδοση" κρατάει μέσα μου ένα μεγάλο χώρο, που αποτελείται από σκοπούς, χορούς, κεντήματα και τέχνες ξεχασμένες. Όλα αυτά υπήρξαν κάποτε μέρος της ζωής όλων μας, και της δικής μου*.
Οι γυναίκες παλιότερα έτρεφαν κουκούλια και έφτιαχναν μόνες τους τις μεταξωτές κλωστές για τα κεντήματα της φορεσιάς. Τα ίδιο γινόταν και με τα μαλλιά,όπου τα έγνεθαν και τα έβαφαν σε διάφορα χρώματα. Με αυτά έραβαν από την αρχή και στόλιζαν με κεντήματα προσεκτικά τη φορεσιά τους, όπως μόνες ετοίμαζαν και την προίκα τους( με μαξιλάρια, σεντόνια, κιλίμια, κτλ.,όλ'αυτά που σήμερα αποκαλούμε λευκά είδη)
Κλαδιά και ρόδια, πουλιά, ρόμβοι, μαίανδροι και ένα σωρό άλλα σχέδια,όλα σύμβολα της ευκαρπίας και της τάξης στη ζωή στόλιζαν τα ρούχα που θα φορούσαν οι γυναίκες στις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής τους.
Επίσημη φορεσιά Αστυπάλαιας
19ος - 20ός αι. Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης Αθήνα.
Πριν περάσουμε στις υπόλοιπες εικόνες να επαναλάβουμε κάποιες γενικές διαπιστώσεις που έγιναν από μελετητές της παράδοσης.19ος - 20ός αι. Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης Αθήνα.
-Οι γυναικείες φορεσιές μοιάζει να έχουν φτιαχτεί για να εντυπωσιάσουν, παρά για να αναδείξουν την ομορφιά του σώματος. Αντίθετα με την ανδρική ενδυμασία η οποία παρουσιάζεται ως ένα ενιαίο κοινό ένδυμα, η γυναικεία ενδυμασία παρουσιάζει μεγάλες διαφοροποιήσεις μέσα στο χώρο.
Τα ανδρικά υφαντά διακοσμούνταν μόνο στις άκρες, ενώ τα γυναικεία είχαν ένα ολοκληρωμένο
διακοσμητικό θέμα.
-Τα γυναικεία ρούχα λειτουργούσαν σαν κώδικας και δήλωναν την κοινωνική της θέση. Αυτό αποτυπωνόταν με διακριτά κεντήματα ή εξαρτήματα στις φορεσιές που εκτός από την κοινωνική θέση, δήλωναν και τη θέση της γυναίκας στον κύκλο του χρόνου (αρραβώνας, γάμος, θάνατος).
-Οι ελεύθερες γυναίκες φορούσαν ρούχα με ζωηρά χρώματα και πλούσια κεντίδια. Οι στολισμένες κορδέλες ήταν μόνο για τις ελεύθερες και τις νιόπαντρες, τα κόκκινα «σαλένια» ή «μπουχασένια» μόνο για τις νύφες, που θα τα φορούσαν μέχρι και 40 ημέρες μετά το γάμο.
Ο κεφαλόδεσμος ήταν σεμνός για τις ηλικιωμένες,και λουλουδιασμένος ή κεντημένος για τις ελεύθερες.
Νυφική ενδυμασία Καλαμωτής Χίου
19ος-20ός αι. Αθήνα, Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης
Ενδιαφέρον στοιχείο αυτής της ενδυμασίας είναι οι ζώνες που κρέμονται από τη μέση, ο αριθμός των οποίων υποδήλωνε τα όσα προξενιά είχαν γίνει στην κοπέλα.
Περίτεχνα, πολύχρωμα κεντήματα στολίζουν την ποδιά, και ο ιδιόμορφος κεφαλόδεσμος από αραχνοΰφαντο, βαμβακερό μαντήλι, την λεγόμενη "παπαζίνα".
Περίτεχνα, πολύχρωμα κεντήματα στολίζουν την ποδιά, και ο ιδιόμορφος κεφαλόδεσμος από αραχνοΰφαντο, βαμβακερό μαντήλι, την λεγόμενη "παπαζίνα".
Nυφική ενδυμασία Λευκίμης Κέρκυρας
19ος - 20ός αι. Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης Αθήνα.
Χαρακτηριστικός είναι ο νυφικός κεφαλόδεσμος" το γιάδεμα" που πρωτοφοράει η κοπέλα την ημέρα του γάμου της και συνεχίζει να φορεί σ 'όλη της τη ζωή.
Λαμπερά, φτιαγμένα με αγάπη- πλούσια για να είναι καλορίζικα- σύμβολα για τη νέα ζωή της γυναίκας και την εξασφάλιση της γονιμότητας διακοσμούν τους κεφαλόδεσμους.
Νυφική ενδυμασία Τρίκερι
19ος - 20ός αι.
Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης Αθήνα.
Νυφική ενδυμασία Εύβοιας 19ος-20ός αι.
Αυτή η νυφική φορεσιά χαρακτηρίζεται από τα πολλά στρώματα μανικιών. Ραμμένα στην πουκαμίσα ή στο μπούστο, είναι συνήθως από άσπρο μεταξωτό ύφασμα και τελειώνουν σε κέντημα ή χειροποίητη δαντέλα .
Μετά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, δημιουργήθηκαν θαυμάσια έργα τέχνης, που ενσωμάτωναν τόσο τη βυζαντινή και εκκλησιαστική παράδοση, όσο και την κοσμική που αποκόμιζαν οι άνθρωποι από τη γνωριμία τους με τη Δυτική Αστική τάξη. Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η ανάπτυξη της αργυροχρυσοχοΐας, όπου από τα εργαστήρια της Ηπείρου και της Αρκαδίας βγήκαν θαυμαστά έργα τέχνης τα οποία ακόμη και σήμερα αναγνωρίζονται και αναπαράγονται.
*Παρά την αγάπη αλλά και την εμπειρία με κάποια χρόνια περιστασιακής ενασχόλησης με τις τοπικές φορεσιές, ότι δημιούργησα και κληρονόμησα δεν το έχω καν σε φωτογραφίες .
Εικόνες.
