Βαφές με φυσικές χρωστικές ουσίες

Το μωβ της  Τύρου(2)

Η  βαφική, μια τέχνη που τείνει να ξεχαστεί σήμερα, υπήρξε για πολλούς αιώνες μια από τις "μυστικές τέχνες"παρ'όλο που οι περισσότερες  χρωστικές ουσίες προέρχονταν από "κοινά" διαθέσιμα υλικά.  Η προτίμηση του ανθρώπου στα χρώματα τόσο για τα αντικείμενα όσο και για την εμφάνισή του ανάγεται  στους  προιστορικούς χρόνους . 
Οι άνθρωποι βάφουν το σώμα τους  πολύ πριν χρησιμοποιήσουν ρούχα.
Οι περισσότερες  χρωστικές ήταν  εύκολο να βρεθούν από τη φύση  διότι φυτά, φλοιοί δέντρων, ρίζες  και έντομα, μπορούσαν να συλλεχθούν με σχετική ευκολία από όσους  γνώριζαν τις ιδιότητές τους. Η βαφική, σε κάθε γωνιά της γης, πριν την  "βιομηχανική  επανάσταση", ασκήθηκε κυρίως από τις γυναίκες και αποτελούσε μέρος των οικιακών τους εργασιών. 

Ρίζες ριζαριού και νήμα βαμμένο με ριζάρι(1)

Η βασική διαδικασία δεν  έχει αλλάξει στο πέρασμα του χρόνου. Τυπικά, η χρωστική  μπαίνει σε μια κατσαρόλα όπου έχει  προστεθεί νερό  και στη συνέχεια βυθίζονται τα  υφάσματα  ενώ το νερό θερμαίνεται. 
Κάποιες χρωστικές όμως  ήταν δυσεύρετες και κοπιαστικές στην παρασκευή τους. Μια από τις ακριβότερες, ήταν  η βαφή με κρόκο, η οποία έδινε ένα λαμπερό κίτρινο χρώμα, και εγκαταλείφθηκε σε μεγάλο βαθμό γιατί απαιτούσε απέραντες εκτάσεις καλλιέργειας. 

Φυτική βαφή κόκκινου νήματος με τον παραδοσιακό τρόπο(1)

Από τις πιο δύσκολες  και  ακριβότερες χρωστικές ήταν αυτές που παράγονταν από τα  ασπόνδυλα της θάλασσας: η πορφύρα,  το μοβ* της Τύρου  και το βυσσινί. 
Το κάθε κοχύλι, απέδιδε  ελάχιστη  χρωστική, και η  βαφή ενός χιτώνα  απαιτούσε  δεκάδες χιλιάδες από όστρακα. Η  δυσάρεστη μυρωδιά  δε που ανέδυαν τα όστρακα κατά την επεξεργασία, ήταν ο λόγος που τα βαφεία βρίσκονταν μακριά από τις πόλεις.

Πορφύρα(3)

Το πορφυρό χρώμα είναι χρώμα με μεγάλη ιστορία. 
Με αυτό  έβαφαν τα ενδύματα των σημαντικών ατόμων.Των βασιλέων και των αυτοκρατόρων. Η χρωστική συλλεγόταν με κόπο  από την πορφύρα και τον µούρικα (θαλάσσια σαλιγκάρια).

Ένα θραύσμα από το σάβανο με οποίο ο αυτοκράτορας Καρλομάγνος θάφτηκε το 814. Ήταν φτιαγμένο από χρυσό και πορφύρα.

Οι Βυζαντινοί δεν ήταν οι μόνοι που ασχολήθηκαν με τις πορφύρες.
Από τον 15ο αιώνα π.Χ. ή και νωρίτερα, εξαγόταν βαφή  πορφύρας σε όλο το μήκος της Μεσογείου.

 Στη βόρεια ακτή της Συρίας, ανάμεσα στα αρχαία ευρήματα οι αρχαιολόγοι βρήκαν πολλά σπασμένα όστρακα και μέρος μιας κατσαρόλας ακόμα βαμμένης μωβ*.

Ο Μινωικός πολιτισμός της Κρήτης άντεξε  περίπου για δύο χιλιετίες, από το 3000 π.Χ. έως το 1000 π.Χ. 
Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει σπίτια διακοσμημένα με τοιχογραφίες που χρησιμοποιούσαν το μωβ ως χρώμα. 
Θρυμματισμένα κοχύλια πορφύρας έχουν βρεθεί επίσης ενσωματωμένα στα δάπεδα από το 1500 π.Χ. περίπου. Τα κελύφη της πορφύρας εμφανίζονται ως μοτίβο σε αγγεία και  επάνω σε πολύτιμους λίθους. 
Από τις τοιχογραφίες, τα ζωγραφισμένα στοιχεία και τα κεραμικά, γνωρίζουμε ότι οι Μινωίτες έπλεκαν μάλλινα χρωματιστά υφάσματα με πολύπλοκα σχέδια. 
Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε αν και κατά πόσον τα σχέδια ήταν υφασμένα κεντήματα, ή τυπωμένα, διότι δεν έχουν ακόμη βρεθεί  τα ίδια τα υφάσματα. 
Για τους Μινωίτες που είχαν αναπτύξει ένα  εκτεταμένο δίκτυο εμπορικών συναλλαγών  χωρίς νόμισμα, το ύφασμα ήταν ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία ανταλλαγών. 

Η εντυπωσιακή τοιχογραφία  της αρπαγής της Περσεφόνης  είναι από τις μοναδικές πλήρως σωζόμενες ζωγραφικές παραστάσεις της κλασικής αρχαιότητας.
Ο χιτώνας της είναι μοβ.(3)

Στην Αίγυπτο πάλι που ήταν ένας σημαντικός εμπορικός προορισμός, βρέθηκε  Πάπυρος από το 1400 π.Χ. περίπου (σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Victoria στη Σουηδία) ,όπου  περιλαμβάνει 70 συνταγές για τη βαφή μαλλιού, και οι περισσότερες από αυτές αναφέρονται στο μοβ. 

Οι Φοίνικες παρασκεύαζαν επίσης ένα μπλε λουλακί χρώμα,  από ένα συγγενικό είδος πορφύρας ( Murex trunculus) που ονομαζόταν βασιλικό μπλε ή μοβ του υακίνθου.
Πέρα από τη Μεσόγειο,  μια σειρά από θαλάσσια  σαλιγκάρια  χρησίμευσαν ως βαφές.  Στην αρχαία Ιαπωνία, τη Σκανδιναβία και τις Βρετανικές Νήσους, χρησιμοποιούσαν χρωστικές που λάμβαναν από πορφύρες.
 Στην Αυστραλία, αν και υπάρχουν παρόμοια οστρακοειδή,  δεν έχει βρεθεί ακόμη κανένα στοιχείο που να δείχνει ότι χρησιμοποιήθηκαν στη βαφή νημάτων.
 Αλλά στην  Βόρεια και Νότια Αμερική όπου   ευδοκιμούν περίπου  140 είδη πορφύρας, κάποια είδη ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούνται ως χρωστικές κυρίως για παραδοσιακά αντικείμενα(π.χ,μικρές κούκλες) φτιαγμένα από νήματα. 

Η πιο πλήρης γραπτή αναφορά για τις τεχνικές βαφής  μας έρχεται από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο τον πρώτο αιώνα μ.Χ, αλλά οι ερευνητές  διαπίστωσαν πρόσφατα ότι ο Πλίνιος είτε έχει μπερδέψει  ορισμένες διαδικασίες ή  παραπληροφορεί, ίσως σκόπιμα, διστάζοντας να αποκαλύψει πλήρως τις τεχνικές. 

Murex trunculus

Η Πορφύρα, το όστρακο με τη μακραίωνη ιστορία, σήμερα χρησιμεύει μόνο ως  δόλωμα για  «εξαιρετικά» ψάρια όπως τον σαργό και την τσιπούρα. 
Πολλοί λίγοι τις μαγειρεύουν, και κανείς σχεδόν δεν ασχολείται  με τη χρωστική τους.
"Σκουντουφλάμε" στα  άδεια όστρακα τους  σχεδόν σε κάθε  παραλία της Μεσογείου γιατί είναι ανθεκτικό είδος παρά την υποβάθμιση των ακτών από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις.
Στη Μεσόγειο συναντάμε  16 είδη Muricidae. Σε πολλά μέρη, τα ονομάζουν γενικά στρόμπους και δεν τα ξεχωρίζουν  όπως π.χ τα Hexaplex trunculus,το Stramonita haemastoma,  Bolinus brandaris, κ.ά.
Τα είδη που αλιεύονταν κυρίως για βαφή είναι τα: Murex trunculus , Murex brandaris και Thais  haemastoma. 

Φυσικές χρωστικές  είναι οι ουσίες που προέρχονται από φυτά , ασπόνδυλα , ή ανόργανα άλατα. 
Η ανακάλυψη τεχνητών χρωστικών στα μέσα του 19ου αιώνα, έδωσε το έναυσμα για την μεγάλη υποχώρηση από την αγορά κάθε  φυσικής χρωστικής ουσίας. 
Οι συνθετικές χρωστικές, μπορούσαν πλέον να παραχθούν σε μεγάλες ποσότητες,  και σε αντίθεση με τα φυσικά χρώματα, ήταν κατάλληλες και για τις συνθετικές ίνες που ακολούθησαν.
Συνεχίζεται

Σημειώσεις:αν αναρωτιέστε ποια είναι η σωστή ορθρογραφία:μωβ ή μοβ,δείτε (εδώ) 
Εικόνες και πηγές

(1)πηγή:πολιτιστικός σύλλογος Αμπελακίων
(1)http://st1kids.blogspot.gr/2010/10/blog-post_14.html
(2)http://en.wikipedia.org/wiki/Tyrian_purple
Από τους  βασιλικούς τάφους των Αιγών
(3)http://homouniversalisgr.blogspot.gr/2013/03/blog-post_6938.html